NOUVEAU! Nieuwe woorden

Trots op de taal

De Fransen zijn altijd trots geweest op hun taal. Ze gebruiken liever ordinateur dan computer, liever courriel, courrier électronique of mél dan e-mail, liever logiciel dan software. Maar hoewel ze over het algemeen nogal behoudend zijn, zijn ze toch ook niet bang voor nieuwe woorden.
Ook in Frankrijk wordt jaarlijks een wedstrijd gehouden voor nieuwe woorden die woordenboekwaardig zijn. Dit gebeurt in maart tijdens de Week van de Franse taal.

Se mémériser

De winnaars 2014

Dit jaar zijn in de categorieën ‘senior’, ‘junior’ en ‘juryprijs’ de gekozen woorden: escargoter (komt van escargot: slak, en betekent zoiets als langzaamaan doen, de tijd nemen), se mémériser (je ouwelijk of truttig kleden; mémé betekent ‘omaatje’) en tôtif (vroeg, of aan de vroege kant; als tegenhanger van tardif: laat, verlaat, aan de late kant).

La la la

Ook hoog scoorden cordiamicalement (als beleefdheidsformule onderaan een brief wanneer je ‘cordiaal’ te formeel vindt, maar je ook niet direct ‘amicaal’ voelt; bussoter (op de bus wachten) en lalaliser (mijn persoonlijke favoriet), dat drie betekenissen kan hebben (‘la la la’ zingen als je de woorden niet kent; vaak ‘o la la’ zeggen (il m’énerve, il lalalise sans cesse – hij irriteert me met dat constante ge-olala); of iets bagatelliseren (il ne faut pas lalaliser ce problème – je moet het probleem niet ‘lalaliseren’).)

In Nederland

Plakbandselfie

Bij ons zijn er ook meerdere woorden van het jaar, maar dan via separate verkiezingen. Voor Van Dale was het woord dit jaar selfie; het Genootschap Onze Taal koos voor participatiesamenleving.
Op Facebook vind je dagelijks nieuwe woorden op Het woord van vandaag. Leden kunnen in deze (open) groep zelf opvallende, boeiende of lekker klinkende woorden plaatsen. Een greep uit de opmerkelijke woorden van de afgelopen tijd:

Psycholance (ambulance voor psychiatrische patiënten)

Neobistronomie (een nieuw type bistro als tegenhanger voor de haute cuisine)

Troeptrimmen (op een sportieve manier zwerfafval opruimen)

Wittebusjesverhalen (verhalen over kinderlokkers in witte busjes)

Plakbandselfie (met plakband je gezicht vervormen en daar een selfie van maken)

 

Op internet is http://www.woordvanvandaag.nl/ een Engelstalige site waar buitenlanders elke dag een nieuw Nederlands woord kunnen leren.

Vertalers moeten uit de schaduw treden

Uitgevers, vertalers en schrijvers opgelet!

Op La république des livres,  de blog van journalist en schrijver Pierre Assouline, las ik een stuk over de situatie van literair vertalers in Frankrijk. Een artikel dat zeker ook van toepassing is op de Nederlandse situatie.

Mijn vertaling van Les traducteurs doivent sortir de l’ombre:

 

Vertalers (literair vertalers; cb) moeten uit de schaduw treden

Gelukkig als vertaler in Frankrijk? In Europa in ieder geval het minst ongelukkig. Net als Madame de Staël kan de vertaler zeggen dat hij teleurgesteld is als hij naar zichzelf kijkt en blij als hij zich vergelijkt met de ander. Maar dit gevoel is niet langer voldoende, want sinds een paar jaar is, tegelijk met de ontwikkeling van zijn professionele omgeving, zijn situatie slechter geworden.

Aan de ene kant zagen we bij de uitgevers een groei op verschillende vlakken: de omzet en, in mindere mate, de salarissen zijn gestegen; op het gebied van buitenlandse literatuur zijn het aantal vertalingen, de diversiteit aan talen waarin vertaald is en het aantal series toegenomen. Aan de andere kant zagen we bij de vertalers een drastische verandering op nog veel meer vlakken waardoor, terwijl het vakgebied steeds verder professionaliseerde, het beroep op de tocht is komen te staan. Zeker, de bezetting is vervrouwelijkt en verjongd, en er zijn gespecialiseerde opleidingen waarmee na een masters en een stage een vaste aanstelling in het verschiet ligt. Maar tegelijkertijd wordt het vak geconfronteerd met, in de uitgeverswereld, een buitensporige concentratie aan Engelstalige uitgaven, verkorting van de levertijden, het outsourcen van diensten, generalisering van de vaste boekenprijs en steeds meer onzekerheid in afrekening en verantwoording. Zijn inkomsten zijn gedaald, zijn koopkracht is ingestort. Zij is verarmd, kwetsbaarder in haar onderhandelingen, ondergewaardeerd in haar status en ziet zichzelf in waarde gedaald. Maar de uitgeverswereld gedraagt zich, naar de beroemde formule van Paul Valéry die binnen de activiteit van het vertalen wijst op de gave van het “creëren van schaamte grenzend aan schoonheid”, alsof hij alleen wil vasthouden aan de schoonheid, terwijl de vertalers steeds vaker in schaamte achterblijven. Niets is voor hen belangrijker dan het verdedigen van hun onafhankelijkheid; kun je je een schrijver in loondienst voorstellen? Velen van hen waren onderwijzer. De beweging van vandaag is de moed hebben te leven van het vak van literair vertaler. Niemand ziet de aanspraak op iets wat vanzelfsprekend zou moeten zijn als extravagant.

Twee jaar geleden vroeg Benoît Yvert, die toen aan het hoofd stond van het Centre National du Livre (CNL), mij om een overzicht van de materiële, en dus morele, situatie van de vertaler in Frankrijk. Niet om de voorrechten te verdedigen, maar om de rechten te doen naleven (zie rapport van Alain Beuve-Méry). Mijn onderzoek, dat was gericht op ‘l’intraduction’, het vertalen van een vreemde taal naar het Frans, en op de literaire uitgave in brede zin (fictie, documenten, theater, enz.), werd in maart overhandigd aan Jean-François Colosimo, Yverts opvolger, net op tijd om onderwerp te worden van een (levendig) debat tussen vertalers en uitgevers tijdens de Salon du livre in Parijs. Het rapport is sinds kort in zijn geheel online in te zien op de site van het CNL, dat het een dezer dagen in eigen beheer zal uitgeven. Met een niet-commerciële oplage van 3000 exemplaren zal dit boekje gratis worden verstuurd aan uitgevers, literair managers, leden van de ATLF en de SFT, en aan iedereen die het aanvraagt.

De conclusie: De professionele literair vertaler zou graag willen dat zijn werk meer werd erkend. Hij is niet op zoek naar bevestiging, maar naar erkenning van zijn verdiensten. Hij zit echter klem tussen frustratie en paradox. Enerzijds is er het bittere besef dat een academicus die, steunend op zijn materiële positie, slechts incidenteel vertaalt een des te groter aanzien geniet. Anderzijds heeft hij, omdat dat de norm is binnen zijn beroep, zichzelf lange tijd wijsgemaakt dat hoe onzichtbaarder hij zich maakt, des te luider zijn werk wordt bejubeld. Voor verandering is politieke wil nodig, uiteraard in de breedste betekenis van het woord:

1. De uitgevers, de eerste beslissingsbevoegden, doen inzien dat ze alles te winnen hebben bij het ondersteunen van de professionaliteit van de vertalers, met de logica die ze zelf hanteerden bij het ondersteunen van de onafhankelijke boekhandels. Dat is een daadkrachtige volgende stap die het CNL zou moeten stimuleren.

2. Het vaststellen van een geleidelijke verandering in houding ten opzichte van de makers/tussenpersonen/co-schrijvers, die sinds een paar jaar ook bevestiging vinden in de ideeënwereld. Deze trend kan worden aangemoedigd door een aantal sterke signalen: vermelding van de naam van de vertaler op de omslag van het boek, deelname van vertalers aan de mediadebatten zodra er buitenlandse literatuur in het spel is, rehabilitatie van het vak door openlijk en permanent te lobbyen (vooral op radio en televisie), overal waar het wordt vergeten of verwaarloosd.

3. Zichtbaarheid teruggeven aan hen wie de heersende opinie lange tijd in onzichtbaarheid heeft willen hullen. Zonder arrogantie, zonder triomfalisme, maar met de stille overtuiging dat een vertaler ook een schrijver is. Niet in plaats van de auteur, maar ernaast, want zonder het werk van de een blijft het werk van de ander ontoegankelijk voor de lezer. Omdat ze onlosmakelijk verbonden zijn, wordt het tijd ze te verbinden in de ogen van de massa en het idee omver te werpen dat het een schaduwberoep zou zijn, dat men uitoefent “uit liefde en misschien ook vanuit een roeping”. We hoeven uiteindelijk alleen nog maar te besluiten dat die schaduw niet onvermijdelijk is.

De rest is uitgebreider te lezen in het rapport, met name een aantal voorstellen om te komen tot een brede online portal om iedereen samen te brengen die te maken heeft met vertalingen of het beroep van vertaler. Het voornaamste doel ervan is nu al bereikt: op 15 september is er een ontmoeting tussen het Franse Syndicat national de l’Edition en de vertalersverenigingen, onder leiding van het CNL en op hun hoofdkantoor, om de zaken op gang te helpen. De partijen hadden achttien jaar lang niet met elkaar gesproken.

Het volledige stuk (met de vele reacties) in het Frans kun je hier lezen.

Vertaler (en anderen), profiteer van de economische crisis!

Vandaag las ik twee stukken in de krant waar je als vertaler je voordeel mee kunt doen. Als je op zoek bent naar nieuwe markten is het goed ook de economische ontwikkelingen in de gaten te houden. We moeten toch al overal een beetje verstand van hebben: de ene keer krijg je een stuk te vertalen over zelfreinigend beton, dan weer een betoog over de vrouw in de overgang en een andere keer een koopovereenkomst voor een nieuw parkeerkaartensysteem.

Om je te helpen hier een tweetal overzichten, met dank aan het NRC Handelsblad . Het eerste van vijf grote Nederlandse ingenieursbureaus die door de economische crisis hun heil steeds vaker zoeken in het buitenland, het tweede van sectoren waarin geïnvesteerd moet worden.

Ingenieursbureaus die zaken doen over de grens:

Arcadis (omzet 2010: 2 miljard euro; winst 2010: 74 miljoen; 15.900 werknemers).
Projecten in het buitenland: herstel waterkeringen in New Orleans, ontwerp en planning duurzame stad in China, bouw hoofdkantoor FDA in de VS.

Grontmij (omzet 2010: 922 miljoen euro; winst 2010: 17 miljoen euro; 11.000 werknemers).
Projecten in het buitenland: ontwerp viersterrenhotel in in Kopenhagen, ontwikkelen van tests om gebouw van het Franse parlement te behouden, aanleg nieuw type waterzuiveringsinstallatie in Duisburg (D), prefab luchthaven voor Equatoriaal-Guinea.

Oranjewoud (omzet 2010: 695 miljoen euro; winst 2010: 14 miljoen euro; 9.200 werknemers).
Project in het buitenland: ontwerp betonfabriek in Suriname.

DHV (omzet 2010: 469 miljoen euro; winst 2010: -9 miljoen euro; 5.300 werknemers).
Projecten in het buitenland: aanleg tunnelverbinding tussen Hong Kong en het Chinese vasteland, bouw nieuwe luchthavens in Kuweit en Abu Dhabi, aanleg stormvloedkering in Zuid-Korea.

Royal Haskoning (omzet 2010: 335 miljoen; winst 2010: 7 miljoen euro; 3.900 werknemers).
Project in het buitenland: aanleg tunnelverbinding tussen Hong Kong en het Chinese vasteland.

Het is niet alleen bezuinigen wat de klok slaat. Het tweede artikel in de NRC gaat over tien economische sectoren waar volgens Maxime Verhagen, minister van Economische Zaken, investering raadzaam is en bezuiniging in sommige gevallen van de baan is.
Ben je op zoek naar een specialisatie, kijk dan eens of een van deze sectoren iets voor jou is:

High tech: exportwaarde moet van 32 miljard in 2009 naar 77 miljard euro in 2020.
Chemie: in 2050 staat Nederland in de mondiale top drie van producenten van slimme materialen.
Energie: tot 2020 overgang naar duurzamere en CO2-arme sector en daarmee meer geld verdienen.
Creatieve industrie: een ruimhartige regeling voor kennismigranten. In 2020 heeft Nederland de meest creatieve economie van Europa.
Levenswetenschappen en gezondheid: meer dan 10% van de omzet investeren in onderzoek en ontwikkeling.
Logistiek: Nederlandse zeehavens moeten meer gaan samenwerken
Tuinbouw: de overheid moet 220 miljoen euro investeren in deze sector waarvan 70 miljoen bestemd is voor kennisontwikkeling.
Water: drinkwaterbedrijven moeten makkelijker over de grens hun diensten kunnen aanbieden. Nu is dat wettelijk vaak niet mogelijk.
Landbouw en voedsel: de sector verdubbelt investeringen in publiek-private samenwerking tot 150 miljoen. De overheid wordt gevraagd hetzelfde te doen.
Hoofdkantoren: Nederland moet structureel in de top 5 bij het aantrekken van Europese hoofdkantoren.

Zie jij nog meer kansen? Je tips zijn van harte welkom.

“Wat doe jij nu eigenlijk?” Vertalen voor niet-vertalers

Wanneer ik vertel wat mijn beroep is, komt men vaak met de vraag: “dus je vertaalt boeken?”. Dat is de associatie die men heeft: de vertaler die zich, gedreven door de wens cultuur en kunst om te zetten naar een een andere taal, bezighoudt met romans, gedichten en verhalen.
Eerlijk gezegd, in de vertaalwereld is de literatuur niet meer dan het topje van een ijsberg.

Wie vertaalt Dan Brown?
En literatuur is niet eens het meest lucratieve specialisme, integendeel, het tarief voor boekvertalingen is laag, anders zouden boeken onbetaalbaar worden. En het is zelfs niet het meest zichtbare. Weet jij bijvoorbeeld wie de vertalers (in veel talen) zijn van de boeken van Dan Brown? Je vindt deze informatie niet op de site van Brown zelf (die overigens wel mooi is [en]). Wel op de officiële Nederlandstalige site [nl]. En in boekrecensies wordt de vertaler vaak alleen genoemd als het boek niet beviel en het misschien ‘een slechte vertaling’ is; want aan de schrijver kan het toch niet liggen?

Ontelbare toepassingen
Behalve van cultuur – aardige gebruiken, volksverhalen en bijzondere, exotische anekdotes waarmee gepronkt kan worden – is de vertaalde tekst veelal een afspiegeling van instellingen, productieprocessen, ecosystemen, sociale omstandigheden, economische systemen, industriële ontwerpen, medische rapporten, stukjes geschiedenis en ga zo maar door. En niet te vergeten de zakelijke correspondentie en cv’s; ook al beweren veel Nederlanders dat ze in ieder geval het Engels goed beheersen.

Schaduwspelers
In de schaduw en op diverse niveaus in de keten verspreiden deze spelers van  het informatiespel feiten en knowhow onder specialisten en leken. Gaandeweg de vertalingen sijpelen noviteiten en uitwisselingen door in denkwijzen en praktijken, en ontstaan er nieuwe ideeën binnen de gemeenschap waarin ze leven. Door dit proces krijgt het nieuw geadopteerde concept niet alleen een marktwaarde maar ook een menselijke waarde. Niet altijd even vreedzaam, trouwens: een sluimerend of openlijk conflict, met de bijbehorende diplomatieke processen, propaganda en technologische ontwikkelingen, kan ook vragen om taalexperts. En dat is niet altijd zonder gevaar. Een recent voorbeeld daarvan zijn de tolken die in Afghanistan voor Nederland werkten en nu bedreigd worden door de Taliban [nl].

Medisch tolken en vertalen
Een ander voorbeeld zijn de arts en zijn buitenlandse patiënt. Voor een correcte diagnose is het van belang dat de juiste medische termen worden gebruikt. Onnodig om uit te leggen wat de financiële en vooral menselijke gevolgen kunnen zijn van een verkeerde interpretatie of vertaling.
Hieronder een ludiek filmpje over een medisch ‘vertaler’, die in dit geval natuurlijk eigenlijk een ‘tolk’ is – de termen worden nog wel eens door elkaar gebruikt.

Op mijn nieuwe website www.bastiaansen.biz [en] is een wat serieuzere video te zien over de inzet van tolken in de gezondheidszorg.
The New York Times plaatste op zijn website een artikel over het isolement waarin anderstaligen kunnen raken wanneer niemand hun taal spreekt of kan uitleggen. Een ziekte of ongeval op zich brengt al veel stress met zich mee, de eenzaamheid van niet weten wat er met je gebeurt, versterkt dit nog eens en is dus niet goed voor het genezingsproces.

Ervaring delen
Ook tussen vertalers onderling wordt overigens veel informatie uitgewisseld. Vertalers zijn doorgaans niet echt bang voor hun concurrenten (al zou dat misschien wel moeten, want de concurrentie is groot, vooral in de gangbare talen als Engels, Frans en Spaans) en delen graag informatie met elkaar, over ondernemerszaken, over taal, over vertaaltechnieken, daarvan getuigen de vele vertalersgemeenschappen op het internet en daarbuiten.
En Google maakt voor Google Translate gebruik van wat er op het web allemaal al is vertaald, en blijft het internet afspeuren om de vertalingen continu te verbeteren. Maar de menselijke invloed is (in ieder geval voorlopig) nog niet te automatiseren.

Vertalers luchten hun hart

Wat wordt er geschreven door vertalers over het vak van vertaler?

Als je deze zomer even niets te doen hebt, als je met je laptop in de zon zit, kun je eens de volgende vertalersblogs en vertaalwebsites gaan ontdekken:

NEDERLANDSTALIGE BLOGS

Avonturen van een vertalende thuiswerkmoeder
“Een vertaler is ook maar een mens”

Boekvertalers; diverse literair vertalers vertellen over bijzondere boeken die ze hebben vertaald of problemen met uitgeverijen of rond auteursrechten. ♥

Vertaalkreukels (Diets & Deutsch Vertalingen); “Het wel en wee van een zelfstandig vertaalster zonder personeel. Vertaalt uit het Duits, Frans en Engels in het Nederlands. Specialisaties: journalistiek, marketing, life-style, toerisme, financieel-economische teksten.” ♥

Vertalersnieuws (Mariëtte van Drunen, MVD Translations); “Wetenswaardigheden, informatie over relevante wetswijzigingen, tips over interessante websites en nog veel meer.” ♥

ENGELSTALIGE BLOGS

About Translation (Peter Newmark); “Information, news and opinions about about professional translation.”

La parole exportée (Nadine Touzet); “Keeping it up in the translation/interpretation sphere.”

Blogging Translator (Phillippa Hammond); “Translation, Linguistics and Freelancing in the 21^st Century.”

Brave New Words (B.J. Epstein); “A blog about translation, language, literature, and other related topics.” ♥

Dutch Translator (Olivier & Sébastien ); “News from the universe of translation and localization.”

Masked Translator; “A professional freelance translator, the Zorro of the translation blog world! Masked Translator just wants to tell it like it is about the real life of a professional translator…”

MonoPolish (Tomasz) ; “This blog is about my translation related experiences and tools.”

Musings from an Overworked Translator (Jill Sommer); “Featuring musings about my life and the translation industry.”

(Not just) Another Translator (Laurent Laget). ♥

Oversetter (Nick Rosenthal); “The title is a play on words, a literal English translation of the German word for translator – and a lesson in the need for proper translation.”

Sameday Translations

The Greener Word (Abigail Dahlberg); “Dispatches from the desk of a German-English environmental translator.”

There’s Something About Translation (Sarah Dillon);

Thoughts on Translations (Corinne McKay); about “…the translation industry and becoming a translator.”

Translate This! (Michael Wahlster); Sometimes there are no answers.

Translating & Interpreting (Terena Bell); Information about the translating and intepreting industry.

Translating Berlin (Sarah Vilece)

Translation Times (Judy and Dagmar Jenner); “The Entrepreneurial Linguists and Translating Twins blog about the business of translation from Las Vegas and Vienna.” ♥

Transubstantiation; (…) includes translation theory, translation studies, translation practice, written translation, oral interpreting and the oddities that surround the work of translators and interpreters, translator trainers, translation theorists and language scholars from around the world.

Wéb-tränslatiôns

Language Translation

Yindigo (Glenn Cain); Translation: Insights and Incites.

FRANSTALIGE BLOGS

Le dico dans la peau (Pauline Ratzé); “Un je ne sais quoi de traduction.”

L’Observatoire de la Traduction (Anyword);

Terduisache, le blog d’un traducteur en Nord (Frédéric Jacquier-Calbet); “Terduisache se veut un lieu de réflexion et d’échange sur le métier de la traduction et de l’interprétation en partant du nord de la France pour s’ouvrir vers le monde.”

Trad Online (Mathieu M, Danièl M., Vincent R.); “Blog de l’équipe…traduction, filière, clients, traducteurs, humeurs…”

Translator in Progress (Nélia Fahloun);

Transtextuel (C.P.); Babillages d’une traducteuse.

TWEETALIGE BLOGS

Translating is an art (Eng/Ned) (Percy Balemans, PB Translations); “Translating is more than simply looking up a few words in a dictionary or entering a text in a free online translation program.” ♥

Translations into French (Eng/Fra) (e2f tranlsations, inc.).

Translator’s musings (Eng/Fra) (Oleg Kuzin); “After all these years (…) it was time to share the horror stories, the near misses and the tips for all those requiring translations from English to French.”

Naked Translations (Eng/Fra) (Céline Graciet). ♥

♥ Aanbevolen (wat uiteraard niet betekent dat de rest niet interessant is)